Warto zobaczyć w Ossowie

Krzyż oporu

Według relacji świadków krzyż ten upamiętnia najdalej wysunięte miejsce, do którego dotarli bolszewicy. Można przyjąć, że to miejsce symboliczne, w którym być może odwróciła się karta historii w 18. decydującej bitwie w dziejach świata, jak o Bitwie Warszawskiej pisał lord Edgar Vincent d’Abernon (1857-1941), brytyjski polityk i pisarz. Ówczesny ambasador brytyjski w Berlinie ujął to następującymi słowami: Gdyby Karol Młot nie powstrzymał inwazji Saracenów, zwyciężając w bitwie pod Tours, w szkołach Oxfordu uczono by dziś interpretacji Koranu, a uczniowie dowodziliby obrzezanemu ludowi świętości i prawdy objawienia Mahometa. Gdyby Piłsudskiemu i Weygandowi nie udało się powstrzymać triumfalnego pochodu Armii Czerwonej w wyniku bitwy pod Warszawą, nastąpiłby nie tylko niebezpieczny zwrot w dziejach chrześcijaństwa, ale zostałoby zagrożone samo istnienie zachodniej cywilizacji. Bitwa pod Tours uratowała naszych przodków przed jarzmem Koranu; jest rzeczą prawdopodobną, że bitwa pod Warszawą uratowała Europę Środkową, a także część Europy Zachodniej przed o wiele groźniejszym niebezpieczeństwem, fanatyczną tyranią sowiecką.

Pomnik księdza Ignacego Skorupki

We wrześniu 1997 roku oddano do użytku nowo wybudowaną szkołę – Pomnik Pamięci Bohaterów Bitwy Ossowskiej 1920 roku. Szkole nadano imię bohaterskiego kapelana, który zginął w tym boju, księdza majora Ignacego Skorupki. Staraniem samorządu powiatu wołomińskiego wybudowano specjalny pawilon ekspozycyjny im. gen. Tadeusza Rozwadowskiego z plastyczną mapą wielkiej Bitwy Warszawskiej. Obiekt ten otwarto 15 sierpnia  2000 roku. Tego samego dnia przed szkołą został odsłonięty pomnik księdza mjr. Ignacego Skorupki. Monument, zaprojektowany i wykonany przez artystę rzeźbiarza prof. Czesława Dźwigają z Krakowa, został odsłonięty przez premiera Jerzego Buzka, prezydenta Rzeczpospolitej na emigracji Ryszarda Kaczorowskiego i wiceministra obrony narodowej Romualda Szeremietiewa. Poświęcenia pomnika dokonał ks. biskup Kazimierz Romaniuk. To tu każdego roku rozpoczynają się główne uroczystości rocznicowe ,,Cudu nad Wisłą”. 

Centrum Informacji Turystyczno-Historycznej

Multimedialne ekrany, wirtualny prezenter, sala kinowo-konferencyjna, ekspozycja historyczna, punkt informacji turystycznej, kawiarenka, sklepik z pamiątkami – tak wygląda Centrum Informacji Turystyczno Historycznej w Ossowie.

Istotnym punktem programu wizyty w CITH będzie seans filmu „Zwycięstwo 1920” do którego lektorskiego głosu udzielił Maciej Gudowski, a prolog i epilog wygłasza aktor Emilian Kamiński. W filmie znajdzie się wiele wypowiedzi profesorów, mieszkańców Ossowa, a także rodziny ks. Skorupki, którzy opowiadają o „18. Decydującej bitwie w dziejach Świata”. Film w przystępny sposób wprowadza w problematykę wojny polsko-bolszewickiej, Bitwy Warszawskiej i Boju pod Ossowem.

CITH powstał na bazie wybudowanego pod koniec lat 90. pawilonu ekspozycyjnego, który przez wiele lat był miejscem przechowywania wykonanej przez żołnierzy dioramy obrazującej ruchy wojsk w czasie Bitwy Warszawskiej.

Krzyż poległych

Upamiętnia miejsce przy rozwidleniu dróg, na które po boju z 13/14 sierpnia 1920 r. znoszono po bitwie ciała Poległych. Polacy stracili ok. 600 żołnierzy i oficerów. Około 100 zginęło na polu chwały, ale wielu odniosło rany, część trafiła do niewoli lub została uznana za zaginionych. – W Ossowie i na jego polach zobaczyłem widok żałosny i nie do opisania. Ochotnicy pomagali rannym kolegom, zbierali się przy zabitych. Nastąpiło u nich pewnego rodzaju odprężenie nerwowe, które graniczyło z utratą dyscypliny wojskowej. Nic w tym dziwnego. Była to przecież pierwsza ich bitwa, a dla niejednego pierwszy widok rannych i zabitych. Byli to ich koledzy i przyjaciele. Przyznaję, że i ja takiego pola bitwy nie oglądałem. (…) Ludność wsi zaczęła wychodzić z ukrycia. Prosiłem o pomoc przy zbieraniu ciężko rannych i zabitych. Pomagano bardzo chętnie – te słowa możemy przeczytać w wydanych w Londynie w 1964 roku wspomnieniach dowódcy 1. kompanii I batalionu 236. pułku piechoty ochotniczej, podporucznika Mieczysława Słowikowskiego, zatytułowanych Bój w obronie Warszawy i śmierć ks. I. Skorupki. Wspomnienia historyczne z wojny 1920 roku. Oficjalny spis rozpoznanych poległych w boju pod Ossowem obejmuje 70 nazwisk, a w tej liczbie co najmniej ośmiu uczniów w wieku zaledwie 16 – 17 lat.

Oficjalny spis rozpoznanych poległych w boju pod Ossowem obejmuje 70 nazwisk, a w tej grupie co najmniej ośmiu uczniów w wieku zaledwie 16 – 17 lat. 236. PP OCHOTNICZEJ: szer. Stefan Ambroziewicz; szer. Kazimierz Aronowski; szer. Józef Barczak; szer. Michał Benet; szer. Jan Białozorski; szer. Michał Buczak; szer. Bronisław Dubal; szer. Michał Eierweis; szer. Kazimierz Getler, uczeń; szer. Kazimierz Girtler; szer. Apoloniusz Górecki; szer. Jan Gralak; szer. Józef Grot; sierż. Henryk Grzmielewski, lat 24; szer. Konrad Halladin; szer. Czesław Jackowski; szer. Jerzy Jarecki, lat 16; szer. Michał Katelbach, lat 28, buchalter; szer. Henryk Kiersnowski; szer. Józef Kopeć; szer. Jan Kosiński, lat 23, technik; szer. Mateusz Korwin-Kochanowski, lat 31, urzędnik; szer. Jan Krajewski; szer. Władysław Kwiatkowski; szer. Zenon Kuczkowski, lat 27; por. Stanisław Matarewicz, lat 32, dca I/236 pp; szer. Zygmunt Omyliński, lat 17, uczeń; szer. Ksawery Oziębło, lat 32, handlowiec; szer. Kazimierz Pawłowski, lat 26; szer. Henryk Piotrowicz, lat 47, inżynier; szer. Karol Zygmunt Płoszko, lat 16, uczeń; szer. Bolesław Pruszyński, lat 17; szer. Konstanty Rojewski; szer. Ludwik Romanowicz; szer. Piotr Rozum; szer. Franciszek Sawicki; ks. Ignacy Skorupka, lat 26, kapelan 236 pp ochotniczej; szer. Józef Socha; szer. Bolesław Sowiński; szer. Zygmunt Szczucki, lat 16, uczeń; szer. Halina Szczygielska-Szybowska, sanitariuszka; szer. Jan Szczygielski, lat 17, uczeń; ppor. Wojciech Świdziński, lat 22, student; szer. Stanisław Waga; szer. Jan Wisniewski; szer. Władysław Wróbel; szer. Henryk Zalewski, lat 23, handlowiec; szer. Augustyn Zaorski, lat 16, uczeń; plut. Stanisław Zaręba; szer. Michał Zawadzki, lat 27, robotnik; szer. Antoni Zawistowski; sierż. Ignacy Zimek, lat 24, urzędnik; plut. Olgierd Złoty, student; 36. Pp Legii Akademickiej: szer. Mieczysław Czajkowski, lat 25; ppor. Zygmunt Miller, lat 23; 33. PP: szer. Władysław Choruszewski; szer. Zygmunt Czaplicki; st. szer. Antoni Ignalewski; ppor. Mieczysław Kubala, nauczyciel; szer. Konstanty Kwietnik; szer. Czesław Majewski; sierż. Michalak; ppor. Włodzimierz Michałowski, student; kpr. Pietraszko; szer. Antoni Puścian; szer. Franciszek Skorzyński; 13. PP: szer. Jan Błażej; szer. Władysław Honiarczyk; Wandalin Kossowski, lat 17, uczeń; Feliks Zajączkowski, lat 24.

Kaplica i cmentarz polskich żołnierzy

14 sierpnia 1920 roku, w zwycięskim boju pod Ossowem, zginęło kilkuset żołnierzy ochotników, w tym studentów i gimnazjalistów z warszawskich szkół. Zostali złożeni w tutejszych zbiorowych grobach.

Na miejsce pochówku wybrano kawałek łąki za rzeką na terenie poligonu wojskowego założonego tu przez władze carskie w 1888 r.

Już we wrześniu 1920 roku ustawiono wśród mogił duży drewniany krzyż. W sierpniu 1924 roku odsłonięto pomnik z wyrytymi 70 nazwiskami poległych, których udało się wówczas zidentyfikować.

Z inicjatywy Jana Zaorskiego, ojca poległego pod Ossowem ochotnika, w 1928 roku otoczono cmentarz poległych murem ceglanym, oraz wzniesiono kaplicę pod wezwaniem Matki Boskiej Zwycięskiej według projektu prof. Brunona Zborowskiego. W okresie międzywojennym na cmentarzu odbywały się uroczystości organizowane w każdą rocznicę ,,Cudu nad Wisłą”. Od września 1939 roku podczas okupacji niemieckiej i przez cały okres PRL-u teren wokół cmentarza był niedostępny, most na rzece został rozebrany.

Władze komunistyczne nie pozwalały, aby Polacy czcili w jakiejkolwiek formie pamięć tych, którzy w 1920 r. obronili Polskę przed komunizmem. Mimo tych zakazów niektórzy mieszkańcy wsi, a szczególnie ministranci i uczniowie z parafii Św. Trójcy w Kobyłce, inspirowani przez kapłanów, przez wiele lat potajemnie dbali o groby. Ustawiali brzozowe krzyże, zapalali znicze na mogiłach bohaterów boju pod Ossowem. Wieloletnie starania proboszcza z Kobyłki prałata Kazimierza Konowrockiego wymusiły zgodę władz na odprawienie mszy św. w kaplicy cmentarnej. Pierwszą po 40 latach mszę św. odprawił w dniu 24 września 1978 roku ks. biskup Jerzy Modzelewski. W sierpniu 1992 roku w uroczystościach w kaplicy w Ossowie brały udział najwyższe władze Rzeczypospolitej z prezydentem Lechem Wałęsą na czele. W sierpniu 1999 roku przy cmentarzu poległych odsłonięto pomnik gen. Józefa Hallera. Staraniem proboszcza z Kobyłki ks. prałata Jana Andrzejewskiego przy współpracy z samorządem powiatu wołomińskiego wykonano w 2000 roku place i drogi prowadzące do Sanktuarium Ossowskiego a w roku 2006 został wzniesiony przy kaplicy pomnik Ojca Świętego Jana Pawła II.

Decyzją Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari, gen. Stanisław Nałęcz Komornicki 15 sierpnia 2005 roku umieścił symbol Krzyża Virtuti Militari na pomniku poległych pochowanych na cmentarzu Ossowskim.

W sierpniu 2010 roku na polanie przy cmentarzu posadzono 96. Dębów Pamięci ku czci wszystkich ofiar Katastrofy Smoleńskiej. Powstaje tu także Panteon Wybitnych Polaków, którzy zginęli 10 kwietnia 2010 roku lecąc oddać hołd polskim oficerom pomordowanym na Wschodzie, w tym żołnierzom, którzy walczyli w Bitwie Warszawskiej 1920 roku i w boju pod Ossowem.

Krzyż ks. Skorupki

W 1920 roku w miejscu śmierci kapelana 236. ochotniczego pułku piechoty ks. mjr. Ignacego Jana Skorupki mieszkańcy wsi Ossów postawili drewniany krzyż. 24 lata później, w 1944 r. bolszewicy ponownie podeszli pod Warszawę, tym razem jako „wyzwoliciele”. Ścięli krzyż i zużyli go na opał. 11 kwietnia 1981 roku mieszkaniec Ossowa Marian Jeznach ufundował nowy drewniany krzyż, który poświęcił ks. Wacław Karłowicz, kapelan Armii Krajowej, a w latach 1932-1933 wikariusz Parafii Św. Trójcy w Kobyłce. 13 czerwca 1999 r. Ojciec Święty, lecąc śmigłowcem do Radzymina, z góry pobłogosławił krzyż i kilka tysięcy zgromadzonych przy nim ludzi. W 2000 roku staraniem ks. prałata Jana Andrzejewskiego, proboszcza Parafii Św. Trójcy w Kobyłce (do której należy Ossów) i władz samorządowych powiatu wołomińskiego, wytyczono nową aleję prowadzącą do krzyża. W 2004 roku u stóp krzyża odsłonięto tablicę poświęconą Janowi Pawłowi II. 15 sierpnia 2005 r. miejsce to zostało uhonorowane Krzyżem Virtuti Militari, który na krzyżu zawiesił gen. Stanisław Nałęcz Komornicki.

Obelisk ks. Skorupki

W Ossowie przy ulicy Matarewicza, obok alei prowadzącej do krzyża, znajduje się obelisk poświęcony ks. Ignacemu Skorupce. Ufundowali go żołnierze 36. pp. Legii  Akademickiej. Środki przekazali w 1925 r., ale obelisk udało się postawić dopiero w 1939 r. w okolicach domu państwa Orychów, gdzie po bitwie przeniesiono ciało księdza.

Obelisk ks. Ignacego Skorupki stoi na niewielkim postumencie, do którego przytwierdzona jest tablica z napisem: „W obronie ojczyzny prowadząc żołnierzy do ataku poległ śmiercią bohaterską ks. mjr Ignacy Jan Skorupka kapelan 236 pułku legii akademickiej. Duszę i ciało nasze wydaliśmy za prawa ojczyste, wzywając Boga, aby narodowi naszemu był łaskawym. Fundator budowy pomnika. Marian Jeznach”.

W 1981 roku Marian Jeznach, mieszkaniec Ossowa z własnych funduszy przeprowadził renowację pomnika.

Kolejna renowacja została przeprowadzona w 2017 r. przez Samorządową Instytucję Kultury i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Most na rzece Długiej

W 1947 roku władze Polski Ludowej chcąc uniemożliwić dostęp do kaplicy i cmentarza poległych w Ossowie nakazały rozebranie drewnianego mostu na rzece Długiej. Cmentarz od 1921 roku był miejscem pamięci o zwycięstwie i chwale Wojska Polskiego, które powstrzymało najazd bolszewicki na Polskę.

Marionetkowy rząd w Warszawie wprowadzał w kraju radzieckie zasady życia i pragnął wymazać z pamięci Polaków fakt, że właśnie tu udało się powstrzymać napór ,,czerwonej zarazy”.

Przez kolejnych 30 lat teren przycmentarny był pilnie strzeżony przez wojsko, milicję obywatelską i służbę bezpieczeństwa.

Po zezwoleniu władz na odprawienie pierwszej po latach mszy św. w kaplicy cmentarnej, 28 września 1978 roku zbudowano prowizoryczną kładkę drewnianą dla ruchu pieszego, która wielokrotnie była niszczona. Dopiero po 1989 roku władze samorządowe, wspólnym staraniem gmin Wołomin, Kobyłka i Zielonka, wybudowały stały most betonowy, który został oddany do użytku 15 sierpnia 1993 roku i poświęcony przez biskupa Władysława Miziołka.